De door de eeuwen heen ontwikkelde economische,
juridische en maatschappelijke structuren zijn in de laatste jaren fundamenteel
veranderd en zullen ook in toekomst verder omgevormd worden. De
wereldomvattende nieuwe “randvoorwaarden” zijn voor de meeste mensen in hun
complexiteit noch te overzien noch in hun werkzaamheid direct te begrijpen.
Voor velen zijn de veranderde omstandigheden de gevolgen van noodzakelijk en
dwangmatige processen die aflopen zonder dat de enkeling daar enige invloed op
kan uitoefenen. Heel weinig mensen zijn zich ervan bewust dat de met
steeds grotere vaart doorgevoerde “reorganisaties” op onze planeet door mensen zelf
worden voorgenomen. Bij dit veranderingsproces is iedereen betrokken, zij het
als lid van een ondernemen, als consument of als kapitaalverstrekker. Maar ook
elke koper bepaalt met de keuze van het gekochte product en de gekozen winkel
of een prestatie in de toekomst wel of niet opnieuw kan worden afgeleverd. Als
kapitaalverstrekker maakt de enkeling direct of indirect via het bankensysteem
de financiering van ondernemingsinitiatieven mogelijk.
Vooral de wereldwijd sterk toegenomen aantal mensen
zonder “betaalde” arbeidsplaatsen, heeft de vraag naar de toekomst van de arbeid
en daarmee ook naar de rol van de mens in het economische proces in het
middelpunt van de algemene belangstelling geplaatst. Terwijl in de jaren
zeventig de zorgeloze omgang van de ondernemingen met de niet-regenereerbare
grondstoffen en de natuur in het centrum van de economiekritiek stond, wordt
vandaag de dominantie van de kapitaalprocessen en de gevolgen daarvan voor het
economische leven en de samenleving bediscussieerd.
Steeds meer ondernemingen richten hun activiteiten op
de gevolgen van de globalisering en de daarmee opgetreden verscherping van de
concurrentie bij de verhoging van de waarde van de onderneming. Alle
ondernemingsprocessen worden erop georiënteerd om de waardecreatie te verhogen
en het rendement van het geïnvesteerde kapitaal te vermeerderen. De medewerkers
worden tot kostenfactor, de “wegrationalisatie” waarvan de gewenste
productiviteitsvooruitgang mogelijk maakt. Op de plaats van mensen treden
machines. In 1994 veroorloofde zich de globale samenleving volgens een bericht
van de Internationale Arbeidsorganisatie al circa 800 miljoen gehele en gedeeltelijke
werklozen.[1]
De wereldwijde beschikbaarheid van kennis en het
internationaal vrij beschikbare kapitaal maken het voor de ondernemingen
mogelijk om de productie steeds op die plaatsen op de aarde uit te voeren of
uit te laten voeren waar de laagste “loonkosten” bestaan. In de laatste jaren
hebben vele internationale en nationale ondernemingen hun productie uit de
industrielanden naar de zogenoemde “lage loon landen” verplaatst. Achtergebleven zijn de mensen in
de traditionele industrielanden die van de ene dag op de andere hun
arbeidsplaats kwijt raakten, omdat ze niet met het kapitaal mee rond de wereld
kunnen trekken.
Deze ontwikkelingen tonen aan dat de economie vandaag
de dag niet primair erop gericht is om de mensen met producten te verszorgen,
maar bovenal op de groei van het kapitaal. Daarbij bepaalt de economie in
toenemende mate de juridische, politieke en maatschappelijke verhoudingen. Men
krijgt de indruk dat de economie niet langer de mensen dient, maar de mensen en
de samenleving de economie en haar monetaire inrichting dienen.
Vanuit deze achtergrond zijn de in dit boek
gepubliceerde teksten van Herbert Witzenmann juist nu van een bijzondere
actualiteit. Ze stellen de “menselijke factor” als wezenlijke bron van
economische efficiëntie centraal. Daar de sociale en economische maatregelen
voor zichzelf geen betekenis hebben en vanuit zichzelf de zingevingvraag niet
beantwoorden, behoeven ze een zingeving die uit een holistisch mensbeeld ontwikkeld
wordt. Herbert Witzenmann laat zien dat “het hoogste productiemiddel, het
voortbrengen van de vrije mens” door de enkeling onderkend en tot de grondslag
van een zinvolle vormgeving van het economische leven kan worden. Deze consequent
op de mens gerichte kwalificering van het economische proces is de uitdrukking
van een dienovereenkomstige universele opvatting van mens en aarde. Herbert
Witzenmann maakt duidelijk dat de huidige doelstellingen die het economische
leven najaagt daar niet uit laten afleiden, maar veeleer een spiegel van de
huidige wereldbeschouwing zijn.
De mensen kunnen zich uit het net van zelfgemaakte
dwingelandijen en beperkingen alleen bevrijden, indien ze de vragen naar de zin
van het bestaan, hun arbeid en het wereldgebeuren voor zichzelf kunnen
beantwoorden. De kennis van de missie van de mens en aarde (natuur) kan niet in
de beschrijving van de al geworden werkelijkheid eindigen. Veeleer gaat het om
het bewust onderkennen van de achter deze materiële verschijningswereld
werkzame geestes- en ideeënwereld. Wie het bepalende onderkent, kan het
bepaalde begrijpen en dienovereenkomstig zinvol door zijn daden naar de
toekomst toe werken. De aanvulling van de materiële door een geestelijke bewustzijnstoestand
vormt de voorwaarde voor de schepping van levens- en arbeidswerelden die voor
de mens een grootsmogelijke ontplooiing van zijn individuele productiviteit
mogelijk maakt en de economie haar zinbepaling teruggeeft.
De gekarakteriseerde omdraaiing is de verandering van
een “indrukmaatschappij”, die geheel op de passieve consumptie van belevenissen
is gericht naar een “uitdrukkingsmaatschappij”[2],
die door de creatieve bijdragen van haar leden vormgegeven wordt. Deze radicale
koers- en gedragwijziging geldt in gelijke mate voor de economie en
samenleving.
Ook een onderneming kan zich haar “diensten”voor de
klanten in toekomst alleen door het samenwerken van de productieve eigen prestaties
van haar leden verwerven. Het succes van een werkgemeenschap stoelt zich op de
ideeën, de creativiteit en initiatiefkracht van haar leden. In zoverre stelt de
zelfstandige bewustzijnswording van de mens ook hier de wezenlijke opgave voor
de toekomst. Een dergelijke ontwikkeling kan men de enkeling niet per recept
voorschrijven; deze moet de kennisarbeid zelf willen verrichten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten